شرق‌نگار: به نظر می‌رسد که طرح حریم رضوی با تمرکز بر تغییر پارادایم سرمایه‌سالاری و سوداگری که در فرآیند توسعه بافت پیرامونی حرم امام رضا (علیه‌السلام) دخالت دارد، سعی دارد به عنوان یک نقطه عطف در تدوین طرح‌های توسعه‌شهری اطراف حرم مطرح شود. این طرح ممکن است منجر به جدایی شهر از حرم شود.
یکی از عوامل اصلی جدایی حرم از شهر، توسعه بی‌رویه خارج از محدوده کالبدی حرم در مرکز شهر است، که ناشی از طرح‌های شهری اقتدارگرانه یا تحمیلی بر آنها می‌باشد. این فرآیند شامل تصاحب و نابودی واحدهای قدیمی در طرح حریم است که به تدریج روحیت حاکم بر این محیط‌ها را از بین می‌برد و در نتیجه، هم‌پاشیدگی کالبدی خواهد شد.
این آسیب نه تنها به عرصه مادی کالبدی خلل می‌آورد بلکه با از دست دادن ارزش‌های فرهنگی و معنوی حرم، به پدیده‌ای گسترده‌تر و ناپایدار‌تر تبدیل خواهد شد.
ریشه‌بندی این گونه برنامه‌ریزی‌ها و مداخلات در اندیشه‌های اشتباه و اقتدارگرانه برخی مسئولین مرتبط قرار دارد. این اندیشه، الگوی کشورهای عربی مانند عربستان را به عنوان نمونه‌ای برای توسعه شهری در نظر می‌گیرد و در تلاش برای الگوبرداری از آن، طرح‌های توسعه‌شهری را تحمیلی و پیچیده می‌کند.
این تصمیمات با نادیده‌گرفتن نظرات کارشناسان و مشاوران، به اجرای طرح‌هایی می‌انجامد که به جدایی بخش‌هایی از شهر از حرم منجر خواهد شد و موجب فاصله‌گذاری بین این دو منطقه خواهد شد. این وضعیت پیوند حرم و شهر را ضعیف می‌کند.
جدایی بافت حرم و شهر می‌تواند منجر به اشکالات جدی در جوانب مختلف زندگی شهری و فرهنگی شود. این جدایی می‌تواند فاصله فیزیکی بین این دو منطقه را افزایش داده و باعث افزایش فاصله اجتماعی و فرهنگی بین مردم شود.
این امر می‌تواند به کاهش تعاملات اجتماعی و فرهنگی بین زائران حرم و شهروندان شهر منتهی شود. همچنین این جدایی می‌تواند باعث از بین رفتن ارتباط معنوی و ارزشی مردم با حرم شود و فاصله‌ای بین آنها و این مکان مقدس ایجاد کند.
این امر به تدریج هویت مذهبی و فرهنگی حرم را ضعیف کرده و به تخریب ارزش‌های معنوی منطقه منجر خواهد شد. جدایی حرم از شهر باعث افزایش ترافیک و مشکلات نقلیه در اطراف حرم شده است.
افزایش تعداد زائران و بازدیدکنندگان حرم بدون زیرساخت‌های مناسب به ترافیک فوق‌العاده و کاهش کیفیت زندگی شهروندان منتهی شده است همچنین جدایی باعث می‌شود که تغییرات و تخریب‌های ناشی از طرح‌های توسعه در اطراف حرم بی‌توجه به میراث معماری و تاریخی منطقه انجام شود.
این امر ممکن است به آسیب‌های جدی در طرح معماری و فضاهای مهم حرم انجامیده و به کاهش جذابیت تاریخی و فرهنگی منطقه منتهی شود.
از این رو، با توجه به تاریخچه و فرهنگ شهر و نیازمندی‌های اجتماعی و مذهبی مردم، ضرورت دارد که در فرآیند تدوین طرح‌های توسعه‌شهری، به این ارزش‌ها احترام گذاشته شود و تغییراتی اعمال گردد که این پیوند را تقویت کرده و از جدایی اجتناب نماید.
همچنین، نقش مشاوران و کارشناسان با تجربه و متخصص در این زمینه بسیار حائز اهمیت است تا بتوانند با نظرات خود، راهکارهای مناسبی را برای حفظ و تقویت این ارتباط معرفی نمایند و از طریق آن، توسعه‌ی پایدار و هماهنگی میان حرم و شهر را تضمین نمایند.
دکتر سید رضا حسینی – معمار
