کمال حسینی_ بازار سرمایه ایران، این دشت پرپتانسیل اما پرسنگلاخ، سالهاست که زیر نور چراغ امید و سایهی نااطمینانی همزمان گام میزند. شاخصها گاهی با سرعت جهش میکنند؛ مانند جزر موجی که چشمگیر است، اما پساز آن سکوتی عمیق بر جای میماند. دادهها نشان میدهند که علیرغم جهش چندبرابری شاخصها در برخی مقاطع، اعتماد سرمایهگذار خرد رفتهرفته به خط پایان نزدیک میشود. طبق مطالعهای که بر بازار سهام ایران انجام شده، اثر نوسانات نرخ ارز بر قیمت سهام در شرایط صعودی و نزولی بهصورت نامتقارن بوده است.
یکی از گامهای نادیده گرفتهشده، شفافیت و افشای واقعی شرکتهاست. هنگامیکه سرمایهگذار خرد سرمایهاش را در تالار سهام میگذارد، انتظار دارد ریشه سرمایه بر بنیاد تولید، سودآوری و روند منطقی باشد؛ اما در بسیاری از موارد، انگار نردبان سرمایه به سقفی از سیاست و اقتصاد متصل است که لرزشش از بیرون به تارهای اعتماد میرسد. پژوهشی نشان داده است که اثر تحریمها، درآمد نفت و نرخ ارز بر بازار سهام ایران، با واسطه افزایش یافته است، نه صرفاً از مسیر رشد شرکتها.
در دل این چشمانداز، سرمایهگذار خرد بهمثابه دانهای است که در خاکی آماده کاشته شده، اما اگر خاکش آماده نباشد یا نور و آب کافی نگیرد، نه رشد میکند نه ثمر میدهد. حجم معاملات در مقاطعی به رشد چشمگیر شده، اما آیا این رشد با بنیاد شرکتها همراستا بوده است؟ به نظر میرسد حرکت شاخص بیشتر مشابه آونگی است که با نیروی سیاسی و اقتصادی نوسان میکند تا با جریان تولید واقعی.
از سوی دیگر، یکی دیگر از چالشهای کمتر دیدهشده، تحلیل بنیادی ضعیف و ابزارهای سرمایهگذاری ناقص است. پژوهشها نشان دادهاند که مدلهای پیشبینی مبتنی بر شبکههای عصبی و الگوریتمهای ژنتیک برای طراحی سبد بهینه در بازار ایران استفاده شدهاند.
اما این مدلها هنوز در دسترس عمومی سرمایهگذاران خرد قرار نگرفتهاند یا کاربردشان محدود است. نتیجه؟ بسیاری از سرمایهگذاران بهجای تحلیل، به روند پایبند میشوند؛ روندی که ممکن است پایهای نداشته باشد.
چه باید کرد؟ نخست، زیرساختهای دادهای و شفافیت شرکتها باید تقویت شود. دوم، آموزش سرمایهگذار خرد جدیتر دنبال شود؛ درک اینکه سرمایهگذاری نه شرطبندی نیست بلکه یک پیمایش است. سوم، سیاستگذاری باید با اصلاح ساختار «اعتماد» همراه باشد؛ چرا که اعتماد، همان عنصری است که ریشه رشد را در خاک بازار سرمایه محکم میکند.
اگر بازار سرمایه ایران بخواهد به جای رقص روی موج، قطاری باشد که روی ریل مستحکم پیش میرود، باید از این چرخه نوسان به مسیر ثبات عبور کند. خطری که امروز بیشتر از هر زمان، سرمایهگذار را تهدید میکند، نه کاهش مقطعی شاخصها، بلکه خالی شدن تدریجی خاک اعتماد است. با اصلاح ریشهها، میتوان امید داشت که صبحی نو در تالار سهام ایران طلوع کند—صبحی که در آن، سرمایه نه بهعنوان بازیگر ثانیهای، بلکه بهعنوان شریک رشد پایدار دیده شود.
